Türkçe
Fethi Gemuhluoğlu’nun 22 Kasım 1975 tarihinde
“Dostluk” üzerine irticâlen yaptığı konuşma
Efendim,
Evveli, âhiri, zâhiri, bâtını selâmlarım. El-Evvelü Allah, El-Âhirü Allah, Ez-Zâhirü Allah, El-Bâtınü Allah. Sâhib’i selâmlarım. Sâhib-i Hakîkî’yi selâmlarım. Sağımı, solumu, önümü, ardımı selâmlarım. “Levlâke Sırrının Mazharı”nı selâmlarım. Vâlidesini, Hadîce Vâlidemi, Fâtıma Vâlidemi selâmlarım. Çihâr-ı Yâr-ı Güzîn’i selâmlarım. Erkân-ı Erbaa’yı: Selmân’ı, Mikdâd’ı, Ammâr’ı, Ebû-Zerr’i selâmlarım. İmâmeyn-i Muhteremeyn’i selâmlarım. Tâife-i ecinnîyi selâmlarım, mü‘minlerini ve müslimlerini. Ve sizi selâmlarım.
Peygamber-i Ekber bir hadîs-i nebevîlerinde buyuruyorlar ki, “Önce selâm, sonra kelâm.” Önce sizi selâmlıyorum. Yine Peygamber-i Ekber buyuruyorlar ki bir
hadîs-i nebevîlerinde, “Önce refîk, sonra tarîk.” Önce yolda yoldaş, sonra yol.
Dostluk üzerine konuşmak gibi, hiç mu‘tâdım değil konuşmak. Elliüç yaşındayım. Kırk senedir söz orucu tutuyorum. En az yirmi senedir, yirmibeş senedir yazı orucu tutuyorum. Ne yazarım, ne çizerim. Zaten okur-yazar takımından da değilim. Ama bu sözleri size sanki bir vedâ‘ gibi, sanki son sözlerim gibi... Biraz önce pek muhterem ve muazzez ve mükerrem Süleyman [Yalçın] Bey –ki ben onun hastasıyım-emrettiği için konuşuyorum, sanki şifâ gibi emrettiği için konuşuyorum. “Hâl sârîdir.” buyurulmuştur. Maraz da sârîdir. Dilerim ve umarım ki, benim marazım sârî olmasın ve burada şevk sârî olsun, cezbe sârî olsun ve aşk sârî olsun.
Tabiî, ezelde aşk vardı. “Levlâke levlâke lemâ halaktü’l-eflâk”de kâinâtın aşk için halk edildiği meydanda. Onu... Eşrefoğlu diyor ki,
“Yoğ idi levh ü kalem, aşk var idi”
“Âşık u ma’şûk u aşk bir yâr idi”
“Âşık u ma’şûk u aşk bir yâr iken”
“Cebrâil ol arada ağyâr idi”
Cebrâil, Cibrîl-i Emîn, Nâmûs-ı Ekber ol arada ağyâr idi, der. Demek ki, kâinât, eflâk aşk üzere, dostluk üzere halkedilmiştir.
Size bazı dostluk, remzî de olsa bazı dostluk hikâyeleri anlatmak isterim. Bu hikâyeler hakîkatın ta kendisidir. Dost ol kişidir ki, öldürülmesi muhakkak ve mukarrer olan gecede Peygamber-i Ekber’in yatağında yatar, O’na Şâh-ı Velâyet denir. Dost ol kişidir ki, Yâr-ı Gâr’dır. Kucağında, mübârek bir emânet vardır. Bütün delikleri elbisesinden muhtelif parçalarla tıkar, son deliğe tabanını dayamıştır. Kucağındaki mübârek emânet, uyumayan uyanıklık içinde uyur görünmektedir. Oradan Ebû-Bekr’i yılan sokar. Dost son deliğe tabanını, taban gibi görünen gönlünü uzatandır, gönlü ile orayı tıkayandır.
Her şey gönülde cereyan ediyor. Ve insanlar, biz zannediyoruz ki, hâl-i cimâ‘dan doğuruyorlar. İnsanlar hâl-i cimâ‘dan doğmuyorlar. İnsanları gönül döllüyor. Gönül çocukları onun için ayrı oluyor. Ve gönül çocuklarının çoğu onun için “yol evlâdı” oluyor, “bel evlâdı” olmuyor. Tasavvufta, yol oğlu olmak, bel oğlu olmaktan; yol evlâdı olmak, bel evlâdı olmaktan onun için mukaddemdir.
“
Benim, size, bir mübârek söz gibi arz edeceğim bir husûs yok. Her şey söylenmiştir. Kur‘ân-ı Mecîd’de söylenmiştir, Kelâm-ı Kadîm’de söylenmiştir. Peygamber-i Ekber, Hadîs-i Şerîflerde söylemişlerdir; tefhîm edilmiştir, teklîmi Peygamber-i Ekber’dendir: Tefhîmi ilâhîdir, teklîmi de ilâhîdir; tefhîmi Rabb’dandır, teklîmi Peygamber-i Ekber’dendir, Levlâke Sırrının Mazharı’ndandır. Her şey söylenmiştir.
Türkiye’deki yanlışlık, tenkid fikrinden başlıyor. Yanlışlık dost olmamak, fikre dost olmamak... İnsana dost olmak, fikre dost olmak, coğrafyaya dost olmak, tarihe dost olmak, kendi vücûduna dost olmak, komşuya dost olmak gibi kademe kademe, ama entegre, bir bütün içinde bütün dostluklar söylenmeye mecbûrdur. Bütün dostluklar söylenmelidir. Ama fikre dost olmak, İslâm’da tenkidi mümkin kılmıyor. Tenkid İslâm’da yok. İslâm, Mübelliğ-i Hakîkî’ye imtisâlen, ki Mübelliğ-i Hakîkî Peygamberlerin Peygamberi, Peygamberlerin İmâmı olan, Levlâke Sırrının Mazharı olan Zât-ı Akdes’dir – tenkid yok; ama O’nun tebliği var. İslâm onun için tenkid üzere değildir; İslâm, tebliğ üzeredir. Biz şimdiye kadar... Bizim son zamanlarda çektiğimiz, tenkid ile vakit geçirmiş olmamızdandır. Meseleyi bir disiplin üzere, meseleyi bir nizâm üzere ortaya koymuş olamamanın hicâbıdır bu. Meseleyi bu şekilde vaz‘ etseydik... Tenkidle vakit geçireceğimiz yerde, tebliğ vazîfesini yüklenseydik, o zaman dünya, ki yaşama sevincini yitirmemek gerekir – “Dünya bir cenâbetin elinden bir cenâbetin eline geçen hamam tasıdır.” dense bile, dünya yaşanmaya değer. Ve Bedri Rahmi [Eyüboğlu] doğru söylüyor tabiî, tasavvufla hiç alâkası olmadığı halde, bir şair hassâsiyetiyle, “Dünya, kiri ile pası ile sevmeğe değer.” Batı adamınındır bunalım. Fikre dostluk, nasıl fikre dostluk tebliğ ile başlıyorsa...
Mü‘min kişi, yerinmenin ve sevinmenin ötesindedir. Mü‘min kişi yerinmez ve sevinmez, çünki gerçekçidir. Sarîh, Kur‘ân-ı Kerîm, Kur‘ân-ı Mecîd, Kelâm-ı Hakîkî. Mü‘min kişi zann üzere değildir. Zannın büyüğünden de küçüğünden de sakınmıştır. Hırs-ı mâl, hırs-ı câh üzere değildir. Tûl-i emel sahibi değildir. Hayâlperest değildir. Mâl ve mevki‘ hırsından âzâdedir. Zannın büyüğünden ve küçüğünden nefsini berî kılmıştır. Zaten nefsi yoktur. İzzet-i insânı ve izzet-i İslâm’ı vardır. Nefsin izzeti olmaz. İzzet-i insânı ve izzet-i İslâm’ı vardır. İzzet buna râci‘dir.
(Yeni gelen arkadaşlarımı da selâmlarım. Peygamber-i Ekber, “Önce selâm, sonra kelâm.” buyuruyorlar, “Önce refîk, sonra tarîk.” buyuruyorlar. Ben, bu yeni gelen arkadaşlarımı da saygıyla selâmlarım. Selâm veriyorlar bana, mukabele ederim. Daha mergubu ile, daha güzeli ile, daha izzetlisi ile de yine onların selâmlarına mukabele ederim.)
Şimdi, Batı adamınındır bunalım, diyorum. Doğu adamının, gerçek mü‘min ve muvahhid kişinin bunalımı olmaz, diyorum. Ve bunu şiir yazan, hikâye yazan, roman yazan dostlarıma da her zaman bıkıp usanmadan söylüyorum. Ben hayatın cezbe ve şevk üzerine binâ edildiğine kailim. Hani ilk defa Kelime-i Şehâdet getiriyor gibi getirmedikçe, Kelime-i Şehâdet olmaz. İlk defa âşık oluyor gibidir, ilk defa yürek çarpmışa dönüyor gibidir. İlk defa şevk içindedir, vecd içindedir, istiğrâk içindedir ve bir aşk-ı ilâhîde müstağraktır. Onun için.. biz müstağrak adamlara pek tahammül edemiyoruz.
Bu makam-ı temkîn ayrı şey, makam-ı telvîn ayrı şeydir. Buradaki cezbe, buradaki istiğrâk, buradaki müstağrak oluş makam-ı telvîn üzeredir. Yoksa, Peygamber-i Ekber her şeyi gördü, hiç birinde renkten renge renge girmedi; yalnız Makâm-ı Ahmediyyet’de idi, Makâm-ı Ahadiyyet’de idi; onun için, O temkîn sahibidir. Mûsâ, O da ulü’lazm peygamber, hem risâleti var, hem nübüvveti var, ama makam-ı telvînde olduğu için, bir yerde Peygamber-i Ekber’in, Peygamberlerin Peygamberi’nin, Peygamberlerin İmâmı’nın makamını hâiz olamadı.
Yani, aşk diyorum. Yani... Bunalıma gelince, biraz önceki sözümü itmâm edeyim. Batı adamının bunalımı çok tabiîdir; muallâktadır. Doğu adamı yerinmez ve sevinmez, çünkü dünyada sevinilecek ve yerinilecek bir şey yoktur. Ve bizim hüznümüz Allah’adır. Biz durup dururken, kendi kendimize, kendi nefsânî oyunlarımız için, şehevâtımız için mahzûn olmayız. Bizim olsa olsa... Peygamber-i Ekber müddet-i ömründe, Devr-i Saâdet’de gülmediler, hele ağız dolusu hiç gülmediler; gülümserlerdi.
Yine insanoğlu, Peygamber-i Ekber’e ittibâen ve inkıyâden Hakk’ın ayâli olan halka hizmet ile mükelleftir. Peygamber-i Ekber geceleri Hakk’a âid idi, teheccüdle; gündüzleri tebliğ ile halka âid idi. Tebliğ gündüz ve gece duraksızdı, ayrı. Gece ile gündüz bu ma‘nâda tefrîk edilmez; gece ile gündüz ancak birbirini itmâm eder, ancak birbirini tamamlar. Yalnız buradaki Hakk’a âidiyyetle halka âidiyyet, Hakk ve halk tefrîkini ortadan kaldırmak ve halka hizmette ibâdet neşvesi duymak gibi, yine burada da halka dostluk var.
Fikre dostluk, tebliğe dostluk... Düşmanlık yok. Tenkide düşmanlık ma‘nâsına söylemiyorum. Hiç bir şeye düşmanlık söylemeyeceğim. Hiç bir şeye düşman olunmaz. Dostlukları, insanlar ayırırlar. Karşımızdakiler düşman olup olmamakta muhtârdırlar. Her sabah evinizden, Allah’a ev halkını, hâne halkını ısmarlayarak çıkınız. Onlar size “Güle güle” deyip dememekte muhtârdırlar. Hâne halkına yaptığınızı, gayrı olmayan halka da yapınız. Yine, herkese, her zaman...
(Teşekkür ederim, bu yeni gelen arkadaşlarımı da selâmlarım. Yine “Önce selâm, sonra kelâm.” derim, yine “Önce refîk, sonra tarîk.” derim ve Allah’ın Selâm’ı üzerlerine olsun derim; ve görüneni ve görünmeyeni selâmlarım; ve evveli ve âhiri ve zâhiri ve bâtını ve Sâhib-i Hakîkî’yi selâmlarım; Ricâlü’l-Gayb’ı selâmlarım; ve selâmlarım, ve selâmlarım, ve selâmlarım. Sizi yeniden yormamak için bu selâmları mükerreren arzetmiyorum; mükerreren arzetmiyorum, mükerreren arzında fâide olduğu halde. Mükerreren arzı bize şevk ve cezbe vereceği halde, bizi müstağrak kılacağı halde edeb ediyorum, hayâ ediyorum. Belki acaba bu selâmda da, bu coşkunlukta da nefs var mı, diye edeb ediyorum; ondan imtinâ etmek istiyorum, ondan hayâ ediyorum. Onun için burada birinci selâmımla iktifâ‘ ediyorum. Son selâmı söyleyeceğiz “Nefesler pâyende ola” diye; o da bir nevi son selâm olacak.)
Tabiî, insan fikre dost olunca tarihe, coğrafyaya, ormana da dost olur, ağaca da dost olur. Orman Fakültesi talebelerinin önünde Yaşar Kemal yürüyor, görüyorsunuz. Ve Orman Fakültesi talebeleri yürüyorlar bu stepte, bu bozkır Anadolu’da. Peygamber-i Ekber bir hadîs-i nebevîlerinde fem-i saâdetlerinden buyuruyorlar ki, “Kıyâmet alâmetleri belirse, kıyâmet ân meselesi hâline gelse, elinizde bir ağaç fidanı varsa önce onu dikiniz ve sonra kıyâmete hazırlanınız.” Orman... Orman için, ormana destân düzmek için, ormana övgü için, ormanı kutsallaştırmak için, ağacı kutsallaştırmak için, ağaca orman fakültelerinin üstünde orman fakültelerinin estetiğini vermek için, orman fakültelerine cezbe vermek için, bu memleketin insanına yeni bir şevk, yeni bir koşu, yeni bir emânet, yeni bir bayrak koşusu vermek için bu hadîs-i nebevîden hareket etmek kâfidir.
Komşuya dost! Peygamber-i Ekber buyuruyorlar ki, “Bana komşu hakkından öylesine bahsedildi ki, komşunun komşudan mîrâs yiyeceğini zannettim.” Kurda kuşa dost! Görünene, görünmeyene dost! Her ân kendi raksı üzerine olan mâdde zannettiklerimize dost! Yani... “Beni Allah te‘dîb etti, onun için edeb-i ilâhî ile müeddebim.” diyor Peygamber-i Ekber. Bir hadîs-i kudsîlerinde de, “Allah’ın ahlâkı ile tahalluk ediniz.” diyor. Allah’laşınız gibi bir şey. Sanki, Allah’laşınız, diyor.
Ömerü’l Halvetî Azîz, Türbedâr Ahmet Amiş Efendi Hazretlerine, “Ubûdiyyetiniz rubûbiyyetinizi, rubûbiyyetiniz ubûdiyyetinizi tecâvüz etmesin.” buyurmuşlar. Ulûhiyyet tarzında biliyordum, huzûr-ı ulyâlarınıza gelirken öğrendim ki, rubûbiyyetmiş. Çok fark var aralarında, ulûhiyyetle rubûbiyyet arasında çok fark var. İbrâhîm’in İsmâil’i durumunda olan bir mübârek zât, boynu ile “Evet, öyledir” diyor, İsmâil Hakkı [Akyüz] Bey. İbrâhim’in... “İbrâhim, içimdeki putları devir” [Asaf Halet Çelebi] İbrâhim’inin, “İbrâhimüyyü’l-meşreb olunuz.”, “Duânın iyisi Fâtiha-yı Şerîfe’den ibârettir.” denilen İbrâhim’in İsmâil’i öyle diyor; o da tasdîk ediyor. Öyle imiş.
Tabiî, orman dedik, komşu dedik... Ana toprak diyelim isterseniz, çünkü gök yağmurla, rahmet-i ilâhîyle ana toprağı döllüyor. Azîz olan ana toprak; döllenen ana toprak; gizleyen ana toprak, settârü’l-uyûb olan kendisinden aksi gibi, simgesi gibi ana toprak...
Burada bir husûsu arzedeyim. Bu büyük Osmanoğlu, bu efsânevi Osmanoğu, bu
İ‘lâ-yi Kelimetullah üzere halkedilmiş olan Osmanoğlu... İ‘lâ-yi Kelimetullah kendisine verilmiş olan Osmanoğlu, ve alınmamış olan Osmanoğlu. Verilmiş de alınmış değil; buna bilhâssa işâret ederim. Aklımızı başımıza devşirelim; bu emânet onlara verilmiş, fakat alınmamıştır. Bunu gönlünüze nakşediniz. Gönlünüze menkuş hâle getiriniz. Bu emânet verilmiştir, alınmamıştır. Min tarafillah’dır. Min tarafillah kaldırılabilir. Min tarafillah kaldırıldığına dâir bir işâret yok. Bu Osmanoğlu’na çok ihânet edilmiş. Âl-i Osman yerine Âl-i Midhat kurmak istemişler. Niye Âl-i Midhat olmasın? demiş. Âl-i Midhat olsun diyen, Rumelihisarı’ndan bir misyonun hem de bir Bektâşî Tekkesi toprağından, ama Türklerin girdiği yerden şehre girmesini istemiş; bayrağa haç koymuş. Bakınız kitaplara, bilhâssa son devrin ciddî kitaplarına bakınız. Büyük Reşid Paşa’dan, -beyefendiler, ve hanımefendiler-, Büyük Reşid Paşa’dan Bülent Ecevit’e kadar gelen ihânet çizgisini iyi bilmezseniz, tarihe de dost olamazsınız. Büyük Reşid Paşa’dan, Âl-i Midhat’ı yapmak isteyen Midhat Paşa’dan, Carbonari Cem‘iyyetlerinin ilk nizâmnâmelerini tercüme eden Ziyâ Paşa’dan – oğlu Ali Ekrem Bey’i sünnet ettirirken Cennetmekân Abdülhamîd Hân’dan, Hân-ı Mahlu‘’dan atiyye talebinden bulunan, hürriyet kahramânı zannedilen, hâlâ -mekteplerin, edebiyat fakültelerinin hocaları burada- edebiyat fakültelerinin resmî devlet şairi olan Nâmık Kemâl ve Fikret’i şimdi anlatmak isterim size. Fikret’ten Bülent Ecevit’e kadar olan zevâtı, -zevât-ı kirâm demiyorum, onlar da küfür vazifelerini, nifâk vazifelerini yapmışlardır- bilmezseniz, tarihe de dost olamazsınız. Ali Suâvi kendisine, yanına, koynuna verilen kadınla birlikte ajandır. Prens Sabahattin, Ermeni komitecileri ile Paris toplantıları yapan, prens olmayan ama bir prensesin çocuğu olan, bir sultânın çocuğu olan, yani eski Türk ahlâkına göre, töresine göre yabgu ancak olan, ama kendisini prens olarak takdîm eden Prens Sabahattin... Edmond Demolins’nin, yani “science sociale”i [Frédéric Le Play’nin sosyoloji ekolünü] getirmek isteyen Prens Sabahattin’in de Katolik Kilisesi’nin ajanı olduğuna ait vesîkalar vardır. Katolik Kilisesi’nden maâş almıştır. Eski Jön Türklerle bugünkü yeni Jön Türklerin arasında, ihânet bakımından çok büyük bir fark olduğunu zannetmiyorum. Tarihe dost olunamadığı için, tarihe dost olamadığımız için... Tarihe dost olacak kadar ciddî bir ilm ile ilimlenmediğimiz için, -talib olmadığımız için ilme, ve irfâna-, tarihe de, tarih fikrine de dost değiliz.
Ağaca dost, komşuya dost, süflî olmayana dost... Görüyorsunuz, tabîatde her şey yerli yerinde. Nasıl klasik medrese ta’rîfinde Allah “ezdâdı câmi” ise, insan da ezdâdı câmi’dir. İnsanda da süflî yoktur. İnsan bağırsaktan ibâret değildir. Bağırsak da insanda vardır. Ama insan gönülden ibârettir. “Elem neşrah leke sadrek” diyor, “Biz Sen’in Sadr’ını yarmadık mı, genişletmedik mi?” diyor, “Biz Sen’in Sadr’ını yarmadık mı, genişletmedik mi?” Sizin sadrınız ne zaman yarılacak, ne zaman genişleyecek?
Size, coğrafyaya da dost olamadığımız için, Anadolu Beylerbeyliğini de artık çok görüyorlar. Hânedân-ı Âl-i Osman’ın mülkünü, particilik yaparak 1912’den 1920’ye kadar bitirdiniz. Eskiden vâlî gönderdiğiniz yerlere şimdi sefîr-i kebîr gönderiyorsunuz. Son Bağdad vâlîlerinden biri, Süleyman Nazif Bey; Vâlâ Nureddin Bey’in babası son Beyrut vâlîlerinden Nureddin Bey. Bıraktığımız Beyrut’u görüyorsunuz. Bıraktığımız Lübnan’ı görüyorsunuz. Bıraktığımız Suriye’yi görüyorsunuz. Bıraktığımız Irak’ı görüyorsunuz. Bıraktığımız Suriye meydanda. “Fitnenin evveli Şam, âhiri Şam.” Görüyorsunuz. Sefîr gönderiyorsunuz, utanmıyorsunuz. Çünkü kendinize de dostluğunuz yok.
Uzuvlarımıza da dostluğumuz yok. Uzuvlarımıza dostluğumuz olsa... “Dost yüzünü göremezsem bu gözlerim nemdir benim” diyor. Biz dost yüzünü göremiyorsak gözlerimizin vazîfesi nedir? “Dilsizler haberini kulaksız dinleyesi” diyor. “Dilsizler haberini kulaksız dinleyisi” diyor; kulağımıza dost değiliz. Gönlümüze dost değiliz. Gönlümüz Beytullah değil. Kan deverân ettiren -ettiriyor mu, ettirmiyor mu benimki; o da mechûl- bir uzuv. Biz uzuvlarımızın da hakkını vermiyoruz. Uzuvlarımıza da dost değiliz. Çünkü kendimize dost değiliz.
Kendisine dost olmayanlar, gayrıya dost olamazlar. Kendileri ile barışa varamayanlar, gayrı ile barışa varamazlar. Kaldı ki, savaş yoktur. Dünya, dostluk üzere halkedilmiştir. Makâm-ı Mahmûdiyyet, Makâm-ı Ahmediyyet ve hepsinin müncer olduğu Makâm-ı Ahadiyyet dostluk makamlarıdır. Derece derece dostluk makamlarıdır. Ve Levlâke Sırrının Mazharı’na mevdû‘dur.
Tarihe dost değiliz. Coğrafyaya da dost değiliz. Coğrafyaya dost olmadığımızı göreceksiniz. Türkiye bir iç harbin eşiğindedir. Bir doğu-batı meselesi çıkabilir. Anadolu Beylerbeyliğini bile size çok görürler. Sonra, bu içinizdeki çocuklardan Batı Trakya’yı yahut Kırım’ı kurtarmalarını, ve belki orada yaşamak imkânımız olup olmadığını araştırmak gibi bir gaflete düşeriz.
İnsanın uykuya sırt çevirmesi lâzım. Peygamber-i Ekber uyumazlardı. Eğer Türkiye’de insanlar, Türk insanı, Müslüman insan, Millet-i İslâmiyye’nin insanı, İslâm Milleti’nin insanı, yeniden bir “ba‘sü ba‘de’l-mevt” sırrını yaşamak istiyorsa, onu ihyâ‘ etmek istiyorsa, yeniden bir ba‘sü ba‘de’l-mevt’e doğmak istiyorsa, uykuyu kaldırmalıdır. Uykuya düşman mı olalım? Hayır! Uykuya dost olmayalım. Her şeye dost olalım, uykuya dost olmayalım. Her şeye dost olalım, politikaya dost olmayalım. Her şeye dost olalım, hırs-ı mâl ve hırs-ı câha dost olmayalım. Her şeye dost olalım ve paraya dost olmayalım.
Ben parayı sol elleri ile tutanların destânımsı, mu‘cizemsi hikâyeleri ile büyümüş bir arkadaşınızım. “Feleğin kahbe başında paralansın parası / Ben güzel sevmeye geldim, değil ekmek yemeye” diyor büyük Hazret-i Neyzen [Tevfik Kolaylı]. Kaddesallahu sırrâhul azîz, diyorum. Belki şaşıracaksınız, bir şâribü’l-leyli ve’n-nehâr, bedmest bir zât-ı âliye öyle diyorum. Öyle demenin, bu şekilde kendisini tekrîm etmenin dahi gerçekte tekrîm ma‘nâsının dışında kaldığına kailim; yetmiyor, bu tekrîm ve bu takdîs dahi yetmiyor.
Kusura bakmayın, ben meslekinde konuşmak olan bir arkadaşınız değilim. Biraz önce, pek muhterem ve muazzez Süleyman [Yalçın] Bey, “1948’de” dedi. Biraz sonra, “İlk geldiğiniz zaman”, Ergun [Göze] Bey, “ilk geldiğiniz zaman, Almanya’dan döndüğünüz zaman 1964’de konuşmuştunuz.” dedi... Beni müsâmaha ile karşılayın. Kelâmın hakkını veremiyor olabilirim. Kelâma saygısızlık etmekten, Hakk beni vikaye buyursun. Himâyet-i Azîzân’a ilticâ‘ ederim. Burada bu i‘tirâfımı da yapayım.
Mesleklere de dost olmak var. Büyük Osmanlı, kurduğu fütüvvet düzeninde, bazı meslekleri fütüvvet düzeninin içine almamış. Sayyâdları almamış, -avcıları-. Kassâbları almamış, -kasapları-. Her mahalleye bir kasap lâzımdır beyefendiler, o siz olmayın. Kan dökücü olmayın. Maktûl olun, katil olmayın. Mazlûm olun, zâlim olmayın. Size kassâb olmak, sayyâd olmak, dellâk ve dellâl olmak yakışmaz. Dellâkler, vücûdumuzdaki kiri önümüze koyarlar, Allah’ın Settârü’l-Uyûb vasfını rencîde ederler. Dellâller, iki kişinin mâbeyninde bir kişiyi iltizâm etmek durumunda kalırlar. Dellâl olmayın, dellâk olmayın, kassâb olmayın, sayyâd–ı bî–insâf olmayın. Bazı mesleklerin de, mesleklere sülûk da... Onlara düşmanlık ilân edilmemiş, cem‘iyyette onların da bir fonksiyonu var. Cem‘iyyet, onları da bu edebin dışında olanlara bırakmış, yahut bunu bilmeyenlere bırakmış. Buradaki cehl, cehl dolayısıyla makam-ı aftadır. Cehl bir nevi sebeb-i afdır. Seyr-i sülûkda, cehl, makam-ı ma‘zeret değildir; o, orada ma‘zeret olarak beyân edilemez, bir ma‘zeret sebebi değildir. Öyleyse bazı mesleklere sülûk edemezsiniz. Bazı meslekler de, dost meslekler değildir.
Tarihe dost, kişinin kendi uzuvlarına dost, komşuya dost, ağaca dost, coğrafyaya dost ve bazı mesleklere dost! Öyle ise, öyleyse âdeta her şey tanzîm edilmiş. Hani, çok açık tanzîm edilmiş. Ne güzel söylüyor onu, Melûl Hoca, kendi melâli içinde, kendi rıfkı içinde. Kendisine karşı rıfk üzere değildi de, gayrıya karşı, bu memleketin halkına karşı melâl üzere idi ve hakîkaten melûl Meriç’di. Ne güzel söylüyor,
“Her da‘veti hep mağfiret, âsâniyyet,”
“Marûf-ı safa, münker-i nefsâniyyet.”
“Tahkîk ile bi’n-netîce öğrendim ki,”
“İslâmiyyetle birdir insâniyyet.”
Yine bunun şevkini de söylüyor,
“Her zerrede şevk-i sermediyyet görünür.”
“Mahz-ı ezelliyet ebediyyet görünür.”
“Dikkatle bakınca âlem-i hilkatte,”
“Mahbûbiyyet Muhammediyyet görünür.”
[Rıfkı Melûl Meriç]
“Dikkatle bakınca âlem-i hilkatte”, “Mahbûbiyyet Muhammediyyet görünür”....
Beyefendiler, günâhlarınız bile şevk içinde olsun, eğer günâh işleyeceksiniz. Şevki seçiniz. Aşkı seçiniz. Ben aşksız insanlar görüyorum: Huzur içinde uyuyorlar, gidiyorlar, gülüyorlar, vitrinlere bakıyorlar; hâlâ büyük büyük pazarlıklar peşindeler, hâlâ büyük büyük ihâlelere giriyorlar. Türkiye’nin içinde bulunduğu felâketi idrâk etmiyorlar, huzur içindeler. Onun için onlara küsüm, onun için onlara kırgınım. Onun için, kırgınlıkta bir feyz buluyorum. Çünkü, -va‘d-i ilâhîde hulf yok, Allah va‘dinde sâdıkü’l-emîn olduğu için-, Allah diyor ki, “Gönlü kırık olanlarla beraberim.” Onun için gönlüm kırık. Onun için gönlümdeki kırıklığı hiçbir şey, hiçbir şevk, hiçbir neş‘e bir ma‘nâda tashîh etmiyor. Bir felâketin eşiğindesiniz. Felâket mukadderdir, lâyetegayyer gibidir. Ola ki, kurbiyyeti olan bir zât-ı akdes ilticâ‘ ede. Yoksa muhakkakdır.
Size bazı şeyler söyleyeyim, kısa kısa. Onları ma‘nâlandırmak size ait olsun. Asıl niyyetim, zaten uykusu çok az olan sizlere uykularınızı kaçırmaktır, yatağı dar etmektir. Sizin içinize bir azâb, sizin içinize bir çile, sizin içinize bir dram tohumu ekmek istiyorum. Son söz gibi, son söz kadar azîz, son söz kadar bâkir, son söz kadar saffet ve iffet dolu, sanki bir emânet gibi; -kendimden ve nefsimden değil, hâşâ- emâneten söylüyorum: Sanki kan geliyor; ama
-va‘d-i ilâhide hulf olmadığına göre-, sonu, merhaba ile idare edilecek kadar güzel günler. Şâh-ı Velâyet buyuruyorlar ki, “Gözü olana sabah ışımıştır.” Şeb-i yeldânın bittiği mutlak. Türkiye’de küfür ve Türkiye’de nifâk kemâlini bulmuş ve zevâli olmuştur. Tekrar söyleyeyim, bu beldenin üstünde, bu Belde-i Tayyibe’nin üzerinde küfür ve nifâk hükümlerini icrâ‘ etmişlerdir. Şimdi riyâ‘, saltanatını sürüyor. Onun da ömrü çok kısadır. Gelecek bir mübârek vakte hazır olunuz. Şâh-ı Velâyet’in kelâm-ı mübârekelerini tekrar söylüyorum. “Gözü olana sabah ışımıştır.” Hâl-i yakazadayız. O sabahın alacasındayız.
İnsan kendi kendisi ile dost olsa, insan kendi kendisine karşı saygılı olsa, sâcid ile mescûd secdede bir olur, hâl-i tevhîdde olur. İnsanın, biraz önce ubûdiyyet ve rubûbiyyet dengesi olarak söylediğimiz insanın, kendi kendisini gözden geçirmesinin, kendi içine bakmasının, kendi karanlığını kendi aydınlığı ile aydınlatmasının, tek mihengi, tek ölçüsü secdede sâcid ile mescûdun ayniyyeti, tevhîdi hâlidir. Onun için Şâh-ı Velâyet, vücûdlarına saplanan okun secdede iken çıkarılmasını istediler.
Ben konuşmayı bilmediğim için, içimden geleni söylemeye çalışıyorum. Akıl kutsaldır, beyler. Dîn-i mübîn, akıl sâhiblerine teklîf edilir. Dîn-i mübîn,
şerîat-ı garrâ, akıl sâhiblerinedir teklîf. Fakat akıl, akılsızlara gereklidir. Aklı olanlar, aşkı seçsinler ve aklı terketsinler. Akla mâlik oldukları halde... Asıl saltanat, asıl
saltanat-ı ilâhiyye mâlik olduğu şeyi terketmektedir. Allah, hiç şüphesiz, her verdiği ni‘meti, hamde vesîle olsun diye, ni‘metini üzerimizde görmek ister.
Size diyorum ki, tarihe dost.. ama bir yerde diyeceğim ki, ölüme dost olunuz. Âhiret dünyada başladığına göre, dünya ve âhiret tefrîki bizim izâfî değerlerimiz olduğuna göre, biz dünya ve âhireti kendimiz tefrîk ettiğimize göre, hadd-i zâtında kendisi bir olduğuna göre, Bir’de bir olduğuna göre, ölüm ve yaşam diye iki ayrı şey olmadığına göre; o zaman, nasıl kendimize dost olmak mecbûriyyetinde isek, ölüme de dost olmak mecbûriyyetindeyiz. Çünkü ölüm, insana gözünün akının siyahına yakınlığından daha da yakındır. Peygamber-i Ekber, “Ölüm, insana, gözünün akının siyahına olan yakınlığından daha yakındır.” buyuruyorlar, ve asıl daha güzeli yine Peygamber-i Ekber buyuruyorlar ki, “Ölüm, mü‘minin tuhfe-i cânıdır.” Sâhib’ine, Rabb’ına canını hediye etmesidir, tuhfedir.
Yaşama sevincini yitirmemek, amma hiç bir şeye yerinmemek ve sevinmemek mesleki İslâm’ındır. Bunalım, Batı insanınındır. Batı insanı zann ile melûftur. Batı insanı hayâlperesttir. Batı insanı tecessüs ile ma‘lûldür. Ve Batı insanı vehimlidir. Doğu insanı yerinmez ve sevinmez, tekrar söylüyorum. Mecelle’de ne güzel, ne güzel bunlar anlatılmıştır, vehme i‘ibâr yoktur. Mecelle, bunu fevkalâde güzel, kendi izzeti içinde, kendi Kelâmullah’a nisbeti içinde, Kur‘ân-ı Mecîd’e nisbeti içinde vehme i‘tibâr olmadığını ve asıl tam ta‘rîfiyle tevehhüme i‘tibâr olmadığını bildirmiştir. Yine, zaten hatâ‘sı zâhir olan zanna da i‘tibâr yoktur.
Hepsi halledilmiş, beyefendiler. Bizim yerine koyamadığımız mesele, tenkid ile vakit geçirmek, biraz önce size arz ettiğim gibi Mübelliğ-i Hakîki olan Peygamber-i Ekber’in tebliğini tebliğde devam etmemek. Yanlışı budur, bu Belde-i Tayyibe’de oturan, şerefü’l-mekân bi’l mekîn olan, yani bu Belde-i Tayyibe’de oturan ve mekinleri ile bu mekân şerefli kılınan yerin insanlarının yanlışı budur. Tenkid ile vakit geçirmektedirler. Asıl yanlış budur. Tenkid ile vakit geçirmektedirler. Asıl vazîfe-i aslîleri olan tebliğe dönememişlerdir. Tebliğe dönmekte gecikmişlerdir.
Şimdi bazı hukukî meseleler söylemek istemiyorum. Hangi Marksist diyebilir ki, toprakta mâlikiyyet yoktur? Ben size, yine Kelâm-ı Kadîm’e göre diyorum ki, toprakta mâlikiyyet olmaz. Toprağın, ancak topraktan müteneffi olanlar – ve müteneffi olmak için de ona hizmet edenler, hâdim olanlar, ancak ondan müteneffi olurlar. Ve buradaki sistem de çok âşikârdır. Bunların bir disiplin içinde îzâhı artık gerekmektedir. Vakit gelmiştir.
Burada vakit için de bir şey söyleyeyim. Vakte de dost olmak gerekir. Çünkü, beyefendiler, vakit de mahlûktur. Vakit de halkedilmiştir. Vaktin de bir eceli vardır. İnsanın eceli gibi, vaktin de bir eceli vardır. Ve vakit de mahlûkdur. Şair [Ahmet Muhip Dıranas] doğru söylüyor, “Vakit dar olsa gerek” diyor. Vakit dardır. İnsan ömrü kısadır. Milletlerin ömrü kısadır. Bu Osmanlıdan kalan halk, kendisini gözden geçirsin. Biz İ‘lâ-yi Kelimetullah üzere Allah’ın vazîfelendirdiği halkın devamı mıyız? Yine kendimizi gözden geçirelim, biz Hakk’ın ayâli olan halk mıyız? Biz Hakk’ın ayâli olan halk mıyız, kendimizi gözden geçirelim. Yine kendimizi gözden geçirelim, Ensâr’dan mıyız, Muhâcirîn’den miyiz? Hangi ahlâk ile, Allah’ın ahlâkı ile tahalluk etmiş miyiz? Kim karşımızda Muhâcirîn’dendir, kim Ashâb ahlâkı ile ahlâklanmıştır, kim Ensâr’dandır? Öyleyse oturup kendi kendimizi de... Başımızı ellerimizin arasına alarak, her türlü silâhı terkederek, “Ben nefsimi katlettim, hem şehîdim hem gazî.” diyerek, cihâdın küçüğünden büyüğüne dönerek; “Ben nefsimi katlettim, hem şehîdim hem gazî”yim diyebilerek, bunu demenin iffetini yaşayarak, bunu diyebilmenin temrînini icrâ ederek; kendimize karşı saygılı olarak, kendi ubûdiyyetimizle kendi rubûbiyyetimize karşı saygılı olarak; kendimize karşı çok halîm, selîm ve kerîm olmadan gayrıya karşı çok halîm, selîm ve kerîm olarak; gayrıya karşı rıfk ile, hilm ile; gayrıya asıl dost olarak, ama önce kendimize dost olarak; tarihimize, coğrafyamıza, ağacımıza, komşumuza, uzuvlarımıza, dişimize... Peygamber-i Ekber bir hadîs-i nebevîlerinde buyuruyorlar ki fem-i saâdetlerinden, “Diş fırçalamak farz olacaktı.” Eğer Peygamber-i Ekber’in Ümmet’inden ağzında dişi olmayanlar varsa, bir tanesi bile delikse, ağzı bomboşsa, onların Kelime-i Şehâdet getirmekten adeta utanmaları gerekir. Hayâ‘ sâhibi olmaları gerekir. Dişimize bile saygıyı emrediyor, bütün uzuvlarımıza, sonra gönlümüze, sonra insanımıza, sonra vakte... Yani dostluk.
Sözümüzün başına dönüyorum, yani aşk. “Aşk gelicek cümle eksikler biter” dendiği doğrudur. “İlmin kîl u kâl” [Fuzuli] olduğu doğrudur. Çünkü gerçek olan aşktır. Doğru söylüyor Eşrefoğlu, gayet tabiî Hakk kelâmı ediyor, şiir yazmak gayreti içinde değil. Diyor ki, “Gökten belâ yağmur gibi yağsa”, “Başını ana dutmaktır adı aşk”. Tabiî, Yunus doğru söylüyor, “Aşk gelicek cümle eksikler biter” diye Tabiî, bunlar doğru. Tabiî, biz meczûbu yanlış anlıyoruz. Biz istiğrâkı yanlış anlıyoruz. Bir aşkta müstağrâk olmayı yanlış kıymetlendiriyoruz.
Ve Peygamber-i Ekber yine söylüyorlar... Bir zaman, bir küçük çalışma yapıyordum. Okur-yazar olmamam buna mâni‘ oldu. Bilemedim, emri bilemedim, kıymetini bilemedim, kendimi bilemedim, kendime saygısızlık ettim. Ama bu saygısızlık esnâsında Yunus’la meşgul oldum. Yunus’da kırka, elliye yakın beyit ve mısrâ‘ yakaladım. İlm-i hadîsde ileride değilim, ama gördüm ki, Yunus’un çok sevilen mısrâ‘ları ve beyitleri hadîs tercümeleri. Peygamber-i Ekber buyuruyorlar ki, “Sevdiklerinize sevginizi izhâr ediniz.” Yunus diyor ki, “Sevdiğimi söylemezsem, sevmek derdi beni boğar”. Görüyorsunuz ki, hilkât muhabbet üzere ve aşk üzere halkedilmiş.
Benim size emânet sözüm yok. Dost ol kişidir ki... Şimdi emânetimi geri alıyorum. Bu kadar emânet diye konuştuktan sonra, şimdi kendimi geri alıyorum. Ben de size emânetim. Söz kalsın ve devam etsin. İbtidâ‘da kelâm vardı tabiî. Biz, kelâmı selâm ile itmâm ettik. Selâmdan başladık, kelâmı tüketiyorum. Dost ol kişidir ki, öldürülmesi muhakkak ve mukarrer olan gecede Peygamber-i Ekber’in yatağında yatar, Şâh-ı Velâyet’tir. Dost ol kişidir ki, mağara arkadaşıdır, Yâr-ı Gâr’dır,
Ebû-Bekr’dir. Ve bütün delikleri tıkadıktan sonra, yılan gelmesi muhtemel son deliği tabanı ile tıkar ve oradan O’nu yılan ısırır.
Bir vakittir... Bir vakittir diyerek size bu ma‘nâda da bir şey söylemeyeyim. Yalnız yine dostluk için, hani “Susayınca çağıldak sular sesi” diyor, “Kara ekmeğimin akça mayası” diyor. Size bir dostluk şiiri okuyarak, bana hakkınızı helâl etmenizi taleb edeyim. Diyor ki,
“Dost, dost diye deli derviş gezdiğim,”
“Bir ağladığım, bir güleyazdığım,”
“Adını dağa taşa kazıdığım”
“Benim bir tanem dost, gözümün nuru!”
“Tutmaz elim, topal ayağım uğru,”
“Amansız kara bahtımdan ötürü”
“Kan ter dolandığım yollar gölgesi.”
“Kara ekmeğimin akça mayası,”
“Susayınca çağıldak sular sesi,”
Biraz sonra diyecek ki, “Gözyaşımı gözden gizli silenim”. “Susayınca çağıldak sular sesi”, “Kara ekmeğimin akça mayası.” Şiire dönüyorum,
“Ay aydınlığım, gün ışığım, canım,”
“Bayramım, bolluğum, yemişim, yenim,”
“Gözyaşımı gözden gizli silenim!”
“Pek garipçe kaldım köyümde, ıssız,”
“Otsuz ocaksız, akılsız, ayvazsız.”
“İki elin kanda olsa, durma, tez”
“Dağ başını duman almadan beri,”
“Eyüb sabrım, eyi düşlerim yoru,”
“Yet bu yana! avarayım, yet, yürü!”
[Ahmet Muhip Dıranas]
Eyi düşlerimin yorumu, kara ekmeğimin akça mayası, susayınca çağıldak sular sesi... Dost budur. Hakk dost!
Şimdi, bir şey daha, bir emânet daha söyleyeyim. Hep cezbeden, aşktan bahsettim. Fakat size ehl-i aşk için de bir hadîs-i nebevî söyleyeceğim. Peygamber-i Ekber buyuruyorlar ki, “Ehl-i aşk ile meşveret eylemeyiniz.” Onlar ehl-i temkîn değillerdir. “Ehl-i aşk ile meşveret eylemeyiniz. Zira onların kalbleri muhterik, akılları maslûb olduğundan re‘y-i tedbîrleri olmaz.”
Ve kelâm, ölüme dostluğa kadar kelâm burada tükeniyor. Kelâmı tükettim. Yine selâma dönmüş oldum. Ve size diyorum ki, gözü ışımış olun. Çünkü sabah oluyor. Şeb-i yeldâdan geçtik, küfür bitti. Küfür bir zâtta kemâlini bulmuştu, bitti. Şimdi onun önünde duruyorlar, şimdi putperestliği onun önünde icrâ‘ ediyorlar. Nifâk bir zâtta idi, o da bitti. Riyâ‘ devrini geçiyoruz, beyler. Hiç bir tünel ebedî değildir; ebedî olursa adına tünel denmez. Hiç bir tünel ebedî değildir. Ve Yahya Kemal Bey yanlış söylüyor, “Îmân bir şevk olan zamanlar geçti” diyor. Geçmemiştir. Îmân bir şevk olan zaman tekrar gelmiştir. Ebedîdir. Her zaman öyledir. Her zaman îmân bir şevktir. O zaman geçmemiştir. Onun vakt-i eceli... Hani, onun vakti henüz ecelsizdir; sonunda mukadderdir o. Son sözüm: “Nefesler pâyende ola. Demler, safâlar müzdâd ola. Kulûb-ı âşıkan küşâde ola...”
Bana hakkınızı helâl ediniz.